हिंदू धर्मात पार्थिवाला अग्नी किंवा पाण्यात सोपवले जाते, मुस्लिम आणि ख्रिश्चन समाजात मृतदेह पुरला जातो, परंतु पारशी समाजात असे नाही. गिधाडे, गरुड, कावळे खाल्लेले मृतदेह पारशी लोक आकाशाकडे सोपवतात. पारशी समाजात अंतिम संस्कार कसे केले जातात? सध्याच्या युगात या पंथाच्या अंत्यसंस्काराशी संबंधित कोणती आव्हाने आहेत? सायरस मिस्त्री यांच्या अंत्यसंस्काराची परंपरा का बदलली? चला जाणून घेऊया.
हिंदू धर्मात मृत शरीराला अग्नी किंवा पाण्याच्या स्वाधीन केले जाते. म्हणजे मृतदेह जाळला किंवा पाण्यात बुडवला जातो. काही ठिकाणी मृतदेह पुरण्याचीही प्रथा आहे. त्याच वेळी, मुस्लिम आणि ख्रिश्चन धर्मात मृतदेह पृथ्वीला सोपविला जातो. म्हणजे पुरले जाते.
मात्र, पारशी पंथात अंत्यसंस्काराचे नियम पूर्णपणे भिन्न आहेत. पारसी लोक अग्नीला देवता मानतात. त्याचप्रमाणे पाणी आणि पृथ्वी यांनाही पवित्र मानले जाते. तर मृत शरीर अपवित्र मानले जाते. अशा स्थितीत मृतदेह जाळल्याने, प्रवाहित केल्याने किंवा दफन केल्याने अग्नि, पाणी किंवा पृथ्वी अपवित्र होते, अशी त्यांची धारणा आहे. असे केल्याने देवाची रचना दूषित होते. त्यामुळे पारशी समाजात मृतदेह आकाशाकडे सोपवला जातो.
आता तुम्ही विचार करत असाल की पारशी लोक मृतदेह आकाशाकडे कसे सोपवतात? वास्तविक यासाठी टॉवर ऑफ सायलेन्स बांधण्यात आला आहे. त्याला ‘दख्मा’ असेही म्हणतात. ही एक मोठी गोलाकार नक्षीकाम केलेली विहीर असते. यामध्ये पारशी लोक मृतदेह सूर्यप्रकाशात नेऊन सोडतात. जे नंतर गिधाडे, गरुड, कावळे खातात. जगात पारशी समाजाच्या लोकांची लोकसंख्या सुमारे दीड लाख आहे. त्यापैकी बहुतांश मुंबईत राहतात. त्यामुळेच मुंबईच्या हद्दीत टॉवर ऑफ सायलेन्स उभारण्यात आला आहे.
खरं तर, बहुतेक गिधाडे दख्मामध्ये ठेवलेले शव खातात. गेल्या काही वर्षांत गिधाडांच्या संख्येत झपाट्याने घट झाली आहे. सध्या गिधाडे दिसत नाहीत. हे पारशी समाजासाठी चिंतेचे कारण आहे. आता पारशी लोकांना या पद्धतीने अंतिम संस्कार करण्यात अडचणी येत आहेत. कारण, शव खाण्यासाठी गिधाडे पोहोचले नाहीत तर ते कुजते. त्यामुळे दुर्गंधी दूरवर पसरते तसेच रोगराई पसरण्याची भीती आहे.
कोरोनाच्या काळातही हा प्रश्न निर्माण झाला होता. त्या काळातही, पारशी धर्मगुरूंची इच्छा होती की मृतदेहांवर याच पद्धतीने अंत्यसंस्कार केले जावे, परंतु ते कोविड नियमांनुसार नव्हते. तज्ज्ञांनी यासाठी असा युक्तिवाद केला की अशा प्रकारे संसर्ग पसरण्याचा धोका वाढतो. पक्ष्यांमध्येही संसर्ग पसरू शकतो. अशा परिस्थितीत हे प्रकरण सर्वोच्च न्यायालयातही पोहोचले. आता अनेक पारशी समाजातील लोक विद्युत स्मशानभूमीत अंत्यसंस्कार करत आहेत. सायरस मिस्त्री यांचेही अंत्यसंस्कार विद्युत स्मशानभूमीतच झाले.
जिज्ञासा: सायरस मिस्त्री यांच्या पारशी समाजात अंत्यसंस्कार कसे करतात ?
