ब्रेकिंग : ज्येष्ठ खगोलशास्त्रज्ञ आणि साहित्यिक डॉ. जयंत नारळीकर यांचे निधन

Jayant Narlikar passes away : ज्येष्ठ खगोलशास्त्रज्ञ, लेखक आणि ९४व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष डॉ. जयंत विष्णू नारळीकर (वय ८७) यांचे वृद्धापकाळाने निधन झाले आहे. खगोलशास्त्र आणि मराठी विज्ञान साहित्य क्षेत्रात त्यांनी केलेले योगदान अविस्मरणीय आहे. त्यांच्या निधनाने विज्ञान आणि साहित्य क्षेत्रात एक मोठी पोकळी निर्माण झाली आहे.

डॉ. जयंत नारळीकर यांचा जन्म १९ जुलै १९३८ रोजी कोल्हापूर, महाराष्ट्र येथे झाला. त्यांचे वडील, विष्णू वासुदेव नारळीकर, बनारस हिंदू विद्यापीठात गणिताचे प्राध्यापक आणि विभागप्रमुख होते, तर आई सुमती नारळीकर या संस्कृत विदुषी होत्या. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण वाराणसीत झाले, आणि पुढे त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठातून गणित आणि खगोलशास्त्रात उच्च शिक्षण घेतले. १९६३ मध्ये त्यांनी सर फ्रेड हॉईल यांच्या मार्गदर्शनाखाली पीएच.डी. मिळवली.

Jayant Narlikar | हॉईल-नारळीकर सिद्धांत

डॉ. नारळीकर यांनी सर फ्रेड हॉईल यांच्यासमवेत ‘हॉईल-नारळीकर सिद्धांत’ (Conformal Gravity Theory) मांडला, जो आइनस्टाइनच्या सापेक्षता सिद्धांताशी आणि माखच्या तत्त्वाशी जोडला गेला. त्यांनी विश्वोत्पत्तिशास्त्र आणि स्थिर अवस्था उपपत्तीवर (Steady State Theory) महत्त्वपूर्ण संशोधन केले. १९७२ मध्ये भारतात परतल्यानंतर त्यांनी टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च (TIFR) येथे खगोलशास्त्र विभागाचे नेतृत्व केले आणि १९८८ मध्ये पुण्यातील आंतर-विद्यापीठ खगोलशास्त्र आणि खगोलभौतिकी केंद्र (IUCAA) चे संस्थापक संचालक बनले.  (हेही वाचा : ब्रेकिंग : लाडक्या बहिणींना 40 हजारांपर्यंत कर्ज मिळणार ; अजित पवार यांची मोठी घोषणा)

खगोलशास्त्रातील संशोधनासोबतच डॉ. नारळीकर यांनी मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी भाषांमध्ये विज्ञानकथा आणि विज्ञानविषयक लेखन केले. सामान्य माणसाला खगोलशास्त्र समजावे यासाठी त्यांनी ‘यक्षांची देणगी’, ‘अंतराळातील स्फोट’, ‘वामन परत न आला’, ‘आकाशाशी जडले नाते’ यांसारखी पुस्तके लिहिली. ‘यक्षांची देणगी’ या पुस्तकाला महाराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार मिळाला, तर ‘चार नगरांतले माझे विश्व’ या आत्मचरित्राला २०१४ मध्ये साहित्य अकादमी पुरस्कार मिळाला.  (हेही वाचा : एसटी महामंडळात 10,000 ते 15,000 पदांसाठी मेगाभरती)

२०२१ मध्ये नाशिक येथे झालेल्या ९४व्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद त्यांना प्रदान करण्यात आले. प्रकृती अस्वस्थतेमुळे ते प्रत्यक्ष उपस्थित राहू शकले नाहीत, परंतु त्यांनी व्हिडिओ क्लिपद्वारे संमेलनाला संबोधित केले. या निवडीमुळे मराठी साहित्यात विज्ञान साहित्याला प्रथमच इतका मोठा सन्मान मिळाला, ज्यामुळे मराठी साहित्याचा आकाशाशी नाता जडला, असे मानले गेले.  (हेही वाचा : खळबळजनक : शाळेत तब्बल 20 फुटांचा किंग कोब्रा आढळला)

डॉ. नारळीकर हे केवळ शास्त्रज्ञ आणि लेखकच नव्हते, तर ते प्रबोधनकार आणि अंधश्रद्धानिर्मूलनाचे पुरस्कर्ते होते. त्यांनी फलज्योतिषाला आव्हान देत वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचा प्रसार केला. त्यांच्या मते, साहित्य आणि विज्ञान यांचा संगम समाजाला प्रगल्भ बनवू शकतो. मराठी साहित्य परिषदेला त्यांनी आपला साहित्य संमेलनाचा निधी दान केला होता.  (हेही वाचा : तुर्की आणि चीनमध्ये भूकंपाचे धक्के, लोकांमध्ये भीतीचे वातावरण)