८ मार्च हा दिवस संपूर्ण जगभरातील महिलांच्या सामर्थ्य, संघर्ष आणि योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी साजरा केला जातो. या विशेष दिवशी महिलांच्या आरोग्याकडे लक्ष देणे हाच त्यांना दिला जाणारा सर्वोत्तम सन्मान आहे. (PCMC)
आयुर्वेद, भारतीय पारंपरिक औषधी शास्त्र, हे महिलांच्या शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक आरोग्यासाठी प्रभावी उपाय प्रदान करते. महिलांच्या शरीररचनेनुसार त्रिदोष (वात, पित्त आणि कफ) संतुलित ठेवणे आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्रिदोषांच्या असंतुलनामुळे विविध आरोग्य समस्या निर्माण होऊ शकतात.
महिलांमध्ये सामान्यतः आढळणाऱ्या आरोग्य समस्या:
1. ऋतुस्राव (मासिक पाळी) संबंधित विकार
– मासिक पाळीतील अनियमितता (Irregular Periods)
– पॉलीसिस्टिक ओव्हेरियन सिंड्रोम (PCOS)
– ऍनिमिया (रक्ताल्पता)
2. स्तनविकार
– फायब्रोएडेनोमा (Fibroadenoma)
– स्तनातील गाठी
3. गर्भधारणा व प्रसूतीशी संबंधित समस्या
– गरोदरपणातील तक्रारी
– प्रसूतीनंतरच्या शारीरिक व मानसिक समस्या (Postpartum Diseases)
4. रजोनिवृत्ती (Menopause) आणि त्यासंबंधी तक्रारी
– हार्मोनल असंतुलन
– मानसिक ताण व अनिद्रा
PCMC
महिलांच्या आरोग्यावर परिणाम करणारे घटक:
– अयोग्य आहार व पचनसंस्थेची कमजोरी
– मानसिक तणाव व ताणतणाव
– व्यायामाचा अभाव
-अयोग्य जीवनशैली
आयुर्वेदानुसार महिलांचे संपूर्ण आरोग्य टिकवण्यासाठी प्रभावी उपाय:
१. संतुलित आहार:
आयुर्वेदानुसार, त्रिदोष संतुलित ठेवण्यासाठी योग्य आहार घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
✅ सकाळी लवकर जेवण , जेवणात भाजी पोळी डाळ भात 2 चमचे तूप असा आहार असावा
✅ रोज फळभाजी सेवन आहारात असावे, आठवड्यातून 2वेळा कडधान्य, 1 वेळा पालेभाजी असावी. ऋतूनुसार उपलब्ध ताजे फळांचे सेवन
✅ पौष्टिक घटक असलेले अन्न – काळे मनुके, अंजीर, सुकामेवा , खजूर
✅ तहान लागेल तेव्हा पाणी पिणे आणि भूक लागेल तेव्हाच जेवण
❌ फास्ट फूड, मैदा, साखर, आणि अति प्रमाणात चहा-कॉफी टाळावी
२. मानसिक आरोग्य व तणाव व्यवस्थापन:
महिलांवर कुटुंब, काम आणि समाजाच्या अपेक्षांमुळे मानसिक ताण येतो. त्यावर आयुर्वेदिक उपाय प्रभावी ठरतात:
– अभ्यंग (तेल मालिश) आणि शिरोधारा– मन शांत व तणावरहित राहते
– प्राणायाम आणि ध्यान– मानसिक स्थैर्य व चित्तशुद्धी
– २० मिनिटे ध्यान व ओंकार जप – मेंदूला शांतता मिळते आणि चित्त स्थिर राहते
३. व्यायाम आणि योग:
– सूर्यनमस्कार, प्राणायाम, भस्त्रिका व अनुलोम-विलोम – चयापचय सुधारतो व प्रजनन आरोग्यासाठी फायदेशीर
– सायंकालीन चालणे – पचनसंस्था सुधारते आणि झोप उत्तम लागते
४. मासिक पाळी नियमित करण्यासाठी आयुर्वेदिक उपाय:
– अशोकाची साल, दालचिनी आणि गुळवेल– मासिक सायकल नियमित करते
– आमलकी चूर्ण– रक्तशुद्धीकरता उपयुक्त
५. हार्मोनल संतुलन व संप्रेरक विकारांवरील उपाय:
(PCOS, थायरॉईड सारख्या समस्या)
– शतावरी, अश्वगंधा आणि शिलाजित – शरीरातील एस्ट्रोजेन पातळी संतुलित ठेवते
६. गर्भवती महिलांसाठी आयुर्वेदिक काळजी:
– गर्भावस्थेत आयुर्वेदिक पूरक आहार: बादामपाक, शतावरी कल्प, आणि दुधाचे सेवन
– प्रसूतीनंतर पंचकर्म थेरपी:शरीर शुद्धी व सुदृढ आरोग्यासाठी महत्त्वाची
महिला ही समाजाची मूलभूत रचना आहे, त्यामुळे त्यांचे आरोग्य संपूर्ण कुटुंब व समाजाच्या समृद्धीसाठी महत्त्वाचे आहे. आयुर्वेदाच्या शास्त्रशुद्ध मार्गदर्शनाने महिलांनी नैसर्गिकरीत्या आपले आरोग्य टिकवावे.
या महिला दिनी, प्रत्येक महिलेने स्वतःच्या आरोग्याकडे लक्ष देण्याचा संकल्प घ्यावा आणि आयुर्वेद आत्मसात करावा.
स्त्री हीच समाजाची प्रथम शिक्षिका, पालक आणि निर्माती आहे. तिचे आरोग्य हेच संपूर्ण कुटुंबाचे आरोग्य आहे.
“स्वस्थ नारी, सक्षम परिवार!”
(महत्त्वाची सूचना: कोणत्याही आयुर्वेदिक औषधीचा वापर करण्यापूर्वी तज्ञ आयुर्वेदिक डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.)
महिला दिनाच्या हार्दिक शुभेच्छा!
वैद्य सारिका निलेश लोंढे
निर्विकार आयुर्वेद हॉस्पिटल
भोसरी, पुणे