झाडे लावा तुमच्या दारोदारी…आरोग्य येईल आपल्या घरोघरी.! – डॉ.कैलास व्ही.निखाडे

कोरोनाशी लढणाऱ्या जगाने लॉकडाऊनचा पर्याय स्वीकारल्यानंतर आपल्या पृथ्वीने घेतलेला मोकळा श्वास वेगवेगळ्या माध्यमांनी टिपला. कुठे ओझोनच्या थराला पडलेलं शिद्र भरून यायला लागलं, तर कुठे हवेतलं प्रदूषण कमी होऊन वातावरण स्वच्छ झालं. जालंधरसारख्या शहरांना तर, अनेक वर्षांनी हिमालयाचं दर्शन घडलं. एकीकडे हे होत असताना, दुसरीकडे याच पर्यावरणातल्या एका घटकाकडून दुसऱ्याकडे आलेल्या एका विषाणूने जगभर थैमान घातलंय. पर्यावरणाचा आणि आपल्या आयुष्याचा किती जवळचा संबंध आहे, हे या जागतिक संकटाच्या दरम्यान सगळ्यांच्याच लक्षात आलं. बदलत्या काळात पर्यावरणात वाढत चाललेला कार्बन डॉयऑक्साईड सध्या सर्वांचीच डोकेदुखी बनली आहे. या वर्षी UNEP (United Nations Environment Programme) आणि न्यूझिलंड सरकार यांच्या संयुक्त विद्यमाने ५ जून २०२१  हा ‘जागतिक पर्यावरण दिन’ साजरा केला जात आहे  . जगातील जवळपास १०० पेक्षा जास्त देशामध्ये जागतिक पर्यावरण दिन साजरा करण्यात येतो. यामागील मुख्य उद्देश्य इतकाच की, जगातील प्रत्येक माणसामध्ये पर्यावरणाविषयी जनजागृती करणे आणि संपूर्ण राष्ट्राने पर्यावरणाबाबत पुढाकार घेणे असा आहे. जागतिक पर्यावरण दिवस वेगवेगळ्या पद्धती साजरा करता येऊ शकेल. जगातील प्रत्येक व्यक्तीने सहकार्य केले तर, वाढते कार्बन डायऑक्साईडचे प्रमाण कमी होऊन ऑक्सीजनचे प्रमाण वाढण्यास नक्कीच मदत होईल. हवामान बदलातील फरक लक्षात घेता शितगृहातून निघणार्‍या क्लोरे-फ्लुरो कार्बन (CFC) या वायूचे प्रमाण कमी करणे आवश्यक आहे. पर्यावरणाविषयक जाणीवजागृती करण्यासाठी आज सभा, संमेलने व चर्चासत्रांचे आयोजन करणे गरजेचे आहे. घनकचर्‍यावर शास्त्रोक्त पद्धतीने प्रक्रिया करुन त्याची विल्हेवाट लावणे, घातक वायू गळतीला आळा घालण्यासाठी कडक उपाययोजना करणे, कारखान्यांच्या धुरांड्यातून तसेच वाहनांमधून होणार्‍या उत्सर्जनाची रासायनिक तपासणी व त्यावरील उपाय यांचे काटेकोरपणे पालन करणे गरजेचे आहे. ५ जून ला ‘जागतिक पर्यावरण दिन’world environment day) जगभर साजरा केला जातो. त्याला एनवोर्मेन्ट डे, इको डे किंवा शॉर्टफॉर्ममध्ये डब्ल्यू.ई.डी. असेही म्हणतात. पर्यावरण दिवस हा खऱ्या अर्थाने पीपल डे असतो मानवाने पर्यावरणाची काळजी घेण्यासाठी काहीतरी कृती करण्याचा हा दिवस आहे. एनवोर्मेन्ट साठी मराठी मध्ये पर्यावरण हा शब्द वापरला जातो. एनवोर्मेन्ट  हा शब्द फ्रेंच भाषेतून आलेला आहे. एनवोर्मेन्ट म्हणजे सराउंडिंग म्हणजेच भवताल सजीव-निर्जीव यांच्यामधील क्रिया-प्रतिक्रिया व आंतर प्रक्रियेपासून साकार झालेली सजीवांच्या सभोवतालची परिस्थिती म्हणजे पर्यावरण होय. स्वीडनने त्यांची राजधानी स्टॉकहोम येथे दिनांक ५ जून ते दि.१६ जून १९७२ या कालावधीमध्ये मानवी पर्यावरण या विषयावर परिषद आयोजित केली. या परिषदेत एकूण ११४ देश सहभागी झाले होते. या परिषदेत मानव व पर्यावरण यांच्या अनुषंगाने अनेक मुद्द्यांवर चर्चा झाली. त्यातून पर्यावरण कृती आराखडा तयार करण्यात आला. यामध्ये   १०९ शिफारसी करण्यात आल्या होत्या. त्यानुसार १९७२ मध्ये संयुक्त राष्ट्र पर्यावरण कार्यक्रम युनायटेड नेशन्सने ‘एनवोर्मेन्ट प्रोग्रॅम’ याची स्थापना करण्यात आली व त्यावर नैसर्गिक पर्यावरणाच्या संरक्षणाच्या जागतिक प्रयत्नांचे समन्वयक करण्याची जबाबदारी देण्यात आली, तसेच जागतिक पातळीवर एक दिवस पर्यावरण दिन म्हणून साजरा करण्याचे ठरले . जागतिक ‘पर्यावरण संरक्षण दिन’ ५ जून १९७४ ला प्रथम जागतिक पर्यावरण दिन साजरा करण्यात आला . दरवर्षी जागतिक पर्यावरण संरक्षण दिन म्हणून  ५ जून साजरा केला जातो , तसेच दरवर्षी  वेगवेगळ्या देशांना हा दिवस साजरा करण्यासाठी यजमानपद दिले जाते. तसेच प्रत्येक वर्षी एक नवी थीम या दिवसासाठी ठरवली जाते. ५ जून १९७४ ला प्रथम साजरा केलेल्या पर्यावरण दिनाचे यजमानपद अमेरिकेला देण्यात आले होते व त्या वर्षीची थीम होती ‘केवळ एक पृथ्वी’. भारताला प्रथम इसवी सन २०११ मध्ये व नंतर इसवी सन २०१८ अशा दोन वेळा हा दिवस साजरा  करण्यासाठी च्या यजमानपदाचा मान मिळाला. इसवी सन २०११ ची थीम होती ‘वन निसर्ग आपल्या सेवेची’  व इ सन २०१८ थीम होती ‘ प्लास्टिक प्रदूषणावर मात’. १९७४ पासून संयुक्त राष्ट्रांनी हा दिवस साजरा करायला सुरुवात केली आणि त्यानंतर दरवर्षी एक थीम ठरवून जगभरातली सरकारं, उद्योग, विविध संस्था पर्यावरणाशी संबंधित त्या विषयासाठी प्रयत्न करत असतात. “आपण खातो ते अन्न, श्वास घेतो ती हवा, पितो ते पाणी आणि हवामान” या सगळ्या गोष्टींमुळे आपण या ग्रहावर राहू शकतो. या सगळ्या गोष्टी निसर्ग आपल्याला देतो आणि सध्याच्या या अभूतपूर्व परिस्थितीमध्ये निसर्ग आपल्याला एक संदेश देतोय, स्वतःची काळजी घेण्यासाठी आपण निसर्गाची काळजी घेणं गरजेचं आहे. ‘झाडांआधी आम्हाला कापा’ असे म्हणत झाडाला मिठी मारायला शिकवणारा अवलिया ‘आई तू कधीच मला सोडून जाणार नाहीस, झाडांच्या रुपात नेहमी सोबत असशील’ पर्यावरणाशी संबंधित विविध विषय, घटक आणि समस्यांकडे लक्ष वेधून त्याबद्दल जागरूकता निर्माण करणं आणि महत्त्वाच्या बाबींविषयी तातडीने पावलं उचलणं, असा हा दिवस साजरा करण्यामागचा हेतू आहे. जगभरातले अनेक देश आणि लाखो लोक दरवर्षी यात सहभागी होतात.

दरवर्षी पर्यावरण दिनासाठी एक थीम ठरवली जाते आणि एक देश त्यासाठी ‘होस्ट’ अथवा यजमान असतो. २०२१ वर्षासाठीची थीम आहे इकोसिस्टीम रिस्टोरेशन (Ecosystem Restoration). म्हणजे ‘परिसंस्थेची हानी रोखत तिचं संतुलन भरून काढण्याचे प्रयत्न करणं’ हि आहे. आपण आपल्या पर्यावरणाचा स्वतःच्या फायद्यासाठी वापर करत आहोत आणि परिणामी पर्यावरणाचं नुकसान झालंय.

जगभरातल्या प्रत्येक खंडामधल्या आणि समुद्रामधल्या परिसंस्था – इकोसिस्टीम (Ecosystem) चं नुकसान रोखत, ते थांबवून ही हानी भरून काढण्याचा प्रयत्न करण्याचं आवाहन करण्यात आलंय. पर्यावरणाची हानी टळली, संतुलन साधलं गेलं तर त्याचा फायदा मानव जातीलाही होईल, गरीबी कमी होईल, हवामान बदल (Climate Change) कमी होतील आणि विविध प्रजाती नामशेष होणार नाहीत, असं युनायटेड नेशन्सच्या पर्यावरण दिनाच्या वेबसाईटवर म्हटलंय. पाकिस्तान कडे यावर्षीच्या जागतिक पर्यावरण दिनाचं यजमानपद आहे. दरवर्षी एका देशाकडे या दिनाचं यजमानपद असतं आणि या देशात अधिकृत कार्यक्रम पार पडतात.

जगभरात विविध व्यक्ती, संस्था, उद्योग यांनी पर्यावरणाच्या हितासाठी काही उपक्रम राबवावेत, आपल्या कार्यपद्धतीत पर्यावरणस्नेही वा पर्यावरणपूरक बदल घडवून आणावेत यासाठी त्यांना प्रोत्साहन दिलं जातं. Generation Restoration हा हॅशटॅग यावर्षीच्या जागतिक पर्यावरण दिनासाठी ठरवण्यात आलाय. या वर्षी या दिनाला कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर वेगळेच महत्त्व प्राप्त झाले आहे. आपल्याला पर्यावरणाचे, या निसर्गाचे अनन्य साधारण महत्त्व लक्षात आले आहे. पर्यावरणाशी संबंधित विविध विषय, घटक आणि समस्यांकडे लक्ष वेधून त्याबद्दल जागरूकता निर्माण करणं आणि महत्त्वाच्या बाबींविषयी तातडीने पावलं उचलणं, असा हा दिवस साजरा करण्यामागचा हेतू आहे. जगभरातले अनेक देश आणि लाखो लोक दरवर्षी यात सहभागी होतात. पर्यावरणीय आरोग्य भौतिक, रासायनिक, जैविक, सामाजिक आणि वातावरणात मानसिक घटक निर्धारित आहेत की, मानवी आरोग्यासाठी घटक जे जीवन गुणवत्ता यांचा समावेश आहे. तसेच सिद्धांत,मूल्यांकन दुरुस्त, नियंत्रण आणि संभाव्य विपरित सध्या आणि भविष्यात पिढ्या आरोग्य प्रभावित करू शकतो.  सभोवतालची परिस्थिती म्हणजे पर्यावरण अशी शब्दश: व्याख्या विविध पर्यावरण अभ्यासकांनी केली  आहे. याचा अर्थ म्हणजे भू- भागावरील सोभावतालची नैसर्गिक घटक व मानव निर्मित घटक  मिळून पर्यावरणाची निर्मिती होते. या नैसर्गिक व मानव निर्मित पर्यावरणावर मानवाची मुलभूत गरजा म्हणजे अन्न, वस्त्र व निवारा अवलंबून आहे.पर्यावरणाचे साधारणपणे दोन प्रकार आहे ते पुढ

नैसर्गिक पर्यावरण पृथ्वीच्या भू- भागावर प्राकृतिक किंवा नैसर्गिक  घटक नैसर्गिकरित्या  निर्माण होतात त्याला नैसर्गिक पर्यावरण असे म्हणतात.  नैसर्गिक पर्यावरणात पाणी, हवा, मृदा, जंगल, प्राणी, जैविक घटक,हवामान, वातावरण इत्यादी घटकाचा अभ्यास केला जातो. पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर नैसर्गिक पर्यावरणात विविधता आढळते. त्यामुळे भारताच्या प्राकृतिक रचनेत सुद्धा भिन्नता दिसून येते. जसे भारताच्या उत्तरेला हिमालय पर्वत, गंगेच्या सुपीक मैदान, दक्षिणेला हिंदी महासागर, पूर्वेला बंगालचा    उपसागर,पश्चिमेला अरबी समुद्र व पश्चिम घाट आहे. मानवनिर्मित  पर्यावरण प्रकार पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर जे घटक  मानवनिर्मित तयार होतात त्याला मानवनिर्मित पर्यावरण किंवा सांस्कृतिक पर्यावरण असे  म्हणतात. मानवाने आपल्या बुद्धी  जोरावर भू-भागावर आपल्या व्यवसायात अमुलाग्र बदल केला आहे. मानवनिर्मित पर्यावरण गतिमानशील झालेआहे.लोकसंख्या , मानवी वसाहती, रस्ते, हवाईमार्ग, जलमार्ग, रेल्वे , उद्योगधंदे व वाहतूक व दळणवळण, बाजारपेठ इत्त्यादी  घटकाचा अभ्यास मानवनिर्मित पर्यावरणात केला जातो. मानवाची प्रगतीत दिवसान दिवस वाढ होत आहे. मानवाच्या या  पर्यावरणात वास्तव्यअसल्यामुळे राहणीमानात सुद्धा बदल झाला आहे. पर्यावरणविज्ञान ही भौतिकविज्ञान, रसायनविज्ञान, जीवविज्ञान, परिस्थितिविज्ञान, मृदाविज्ञान, भूविज्ञान, भूगोल, वातावरणविज्ञान अशा विविध विज्ञानविषयांना एकत्र आणणारी ज्ञानशाखा आहे. पर्यावरण विज्ञानांतर्गत सामाजिक घटकांचासुद्धा अभ्यास केला जातो. यात मानवीय आंतरसंबंध व पर्यावरणविषयक धोरणे यांचा अभ्यासही अंतर्भूत होतो.

पर्यावरणविज्ञान हा विषय १९६० च्या दशकात अभ्यासला जाऊ लागला. गुंतागुंतीच्या पर्यावरणीय समस्या व आव्हानांचा यशस्वीपणे सामना करण्यासाठी विविध ज्ञानशाखांमधील महत्त्वपूर्ण तत्त्वांचा आणि सिद्धांतांचा प्रत्यक्ष वापर कसा करायचा हा या विषयाचा आशय आहे. पर्यावरणीय समस्या सोडविण्यासाठी केलेल्या पर्यावरणीय कायद्यांचासुद्धा समावेश यात करण्यात आला आहे.

पर्यावरण विज्ञानाचे घटक

वातावरणविज्ञान यामध्ये पृथ्वीच्या वातावरणातील (वायुमंडलाचे) वायू व हरितगृह वायू, वायुजनित प्रदूषके, ध्वनिप्रदूषके, अतिनील किरणे इत्यादींचे अध्ययन केले जाते.

पारिस्थितिकीविज्ञान  यात सजीव आणि त्यांच्या पर्यावरणातील आंतरक्रियांचे अध्ययन केले जाते.

रसायनविज्ञान यात पर्यावरणातील रासायनिक बदलांचे अध्ययन केले जाते. रासायनिक प्रदूषणामुळे कोणत्या सजीवांवर काय परिणाम होतील, याचे आकलन यात होऊ शकते. भूविज्ञान यात पृथ्वीची संरचना, जलावरण, सागरविज्ञान इत्यादी बाबींचे यात अध्ययन केले जाते. पर्यावरणविज्ञान हा एक आंतरशाखीय आणि व्यापक स्वरूपाचा विषय आहे आणि पर्यावरणाच्या सर्वंकष अभ्यासासाठी उपयुक्त आणि आवश्यक आहे.

पर्यावरण विविध प्रकारची जीवसृष्टी तसेच मानवी समूह वा समाज ज्या परिसरात राहतात, त्या परिसरातील सर्व घटकांना साकल्याने पर्यावरण (इन‌्व्हायरन्मेंट) या संज्ञेने निर्दिष्ट केले जाते. पर्यावरणात सामान्यतः बाह्य परिस्थितीचे म्हणून जे नैसर्गिक घटक संभवतात, त्यांचा अंतर्भाव होतो तथापि भूगोलविज्ञानाच्या दृष्टीने ‘पर्यावरण’ ही संज्ञा अधिक मर्यादित पण नेमक्या अर्थाने वापरली जाते. त्यामुळे भौगोलिक पर्यावरणात सांस्कृतिक व सामाजिक घटकांचा समावेश होत नाही. माणसाचे आगमन होण्यापूर्वीचा जो नैसर्गिक परिसर, तोच भौगोलिक पर्यावरणात गृहीत धरला जातो. कोणत्याही परिसरात वनस्पती, प्राणी, पर्वत, नद्या यांसारख्या विविध घटकांना विविध प्रकारचे स्थान लाभलेले असते त्या परिसराच्या मर्यादेत या विविध घटकांचा एकमेकांशी येणारा स्थानविशिष्ट संबंध कशा प्रकारचा आहे, याचा विचार भौगोलिक पर्यावरणात करण्यात येतो. त्याच अर्थाची प्राकृतिक (फिजिकल) पर्यावरण अशी एक संज्ञा रूढ असून तीदेखील मानव व मानवनिर्मित गोष्टी वगळून, केवळ नैसर्गिक घटकांनाच उद्देशून वापरली जाते. पुष्कळदा अमानवी (नॉनह्यूमन) पर्यावरण असाही पारिभाषिक शब्द वापरल्याचे दिसून येते. त्यात प्राकृतिक पर्यावरणाच्या घटकांबरोबरच अभयारण्ये, उद्याने व उपवने, पुनःप्रापित भूमी, धरणे व कारखाने यांचे परिसर इ. निसर्गरूपावर परिणाम करणारे मानवनिर्मित घटक समाविष्ट होतात. तथापि या सर्वच संज्ञा काटेकोर व्याख्या करून वापरणे आवश्यक असते.

माणसाने निसर्गाला स्वतःची एकट्याची मालमत्ता असल्यासारखे वापरून घेतले. वृक्ष काटणी, जंगल छाटणी, खनिज शोधासाठी खाणी खोदकाम, प्लास्टिकचा अतिवापर, हवा, नद्या, समुद्र यांचे प्रदूषण अशा अनेक गोष्टींनी आपण पर्यावरणाचे संतुलन बिघडवले. या पृथ्वींवरील कितीतरी प्राण्यांच्या, वनस्पतींच्या प्रजाती माणसांमुळे नष्ट झाल्यात.

टास्मानियन वाघ, आफ्रिकन गैंडा, डोडो बदक ह्या सारखे प्राणी आपण फक्त आत्ता चित्रात बघू शकतो. हि जैवविविधता आपण जपली पाहिजे. या पर्यावरण संवर्धनासाठी, आपण नागरिकांनी जागरूक होण्यासाठी या निसर्गाचा अभ्यास करण्यासाठी हा पर्यावरण दिन साजरा केला जातो.

पृथ्वीवर वेळी-अवेळी पाऊस, भूकंप, पेटलेले वणवे, अचानक येणारी वादळे याकडे आपण सजगपणे पाहिले पाहिजे. मानवी जीवन कितीही प्रगत झाले तरी ते निसर्गावर अवलंबून आहे. निसर्गाचे संवर्धन हे आपलेच संवर्धन आहे.

आपण लहान मुलेसुधा या महत्त्वाच्या कामौत खारीचा वाटा उचलू शकतो. घरातला कचरा औंला व सुका वेगळा करू शकतो.

घरात व गच्चीत विविध झाडे लावू शकतो. प्लास्टिकचा कमी वापर करून असेलेले प्लास्टिक विघटनासाठी वेगळे करू शकतो. आजूबाजूच्या पक्ष्यांची काळजी घेऊ शकतो. आणि म्हणू शकतो….

पर्यावरणाची धर तू कास होईल मानवाचा विकास | पर्यावरणाची काळजी कर आता मीच खरा रक्षणकर्ता…. । पर्यावरणाचे ठेऊया ध्यान, तेव्हाच बनेल देश महान. अलिकडच्या वर्षांत व्यापक प्रमाणात पसरले आहेत. वाढती ग्लोबल वार्मिंग, मातीची अकार्यक्षमता वाढणे, हिरव्यागार क्षेत्रे कमी होणे इत्यादी. मानले जाऊ शकते अशा बर्‍याच परिस्थितींच्या निर्मितीतील मानवी कारक हे पहिले कारण आहे. निसर्गावर माणसाने केलेले हे नकारात्मक बदल लोकांवर पुन्हा परिणाम करतात. पर्यावरणीय समतोल बिघडल्यामुळे मानवी आरोग्यावर खोलवर परिणाम होऊ शकणार्‍या वाईट परिस्थितींचा उदभव अनिवार्य आहे. उदाहरणार्थ, आम्ही दर्शवू शकतो की अलिकडच्या वर्षांत जीएमओ उत्पादने अधिक व्यापक होत आहेत.          

अनुवांशिकरित्या सुधारित जीवांचे वर्णन केले जाऊ शकते कारण अशा पोषक तत्त्वामुळे मानवी आरोग्यास लक्षणीय धोका असतो, हे वैज्ञानिक संशोधनाच्या परिणामी सिद्ध झाले आहे. मानवतेला, ज्याला वेगवान आणि अधिक उत्पादन करायचे आहे, हे साध्य करण्याचा प्रयत्न करताना आरोग्याकडे दुर्लक्ष करते. खरं तर, आज कर्करोग आणि वेगवेगळ्या प्रकारच्या रोगांचे मुख्य कारण म्हणजे जीएमओ उत्पादने जी पर्यावरणीय शिल्लक मूलभूतपणे व्यत्यय आणण्याचे एक मार्ग आहेत.

आरोग्यावर पर्यावरणीय घटकाचा परिणाम हा आणखी एक मुद्दा आहे ज्याचा आपण आपल्या शीर्षकात उल्लेख करू शकतो, ग्लोबल वार्मिंग समस्या ज्याचा आपण मोठ्या प्रमाणात आणि वातावरणीय परिमाणांमध्ये सामना करतो. अनियोजित विस्तार आणि अनियमित प्रसाराने गर्दी असलेल्या मानवी लोकसंख्येच्या निसर्गावर हिरव्या भागाचे प्रमाण कमी होणे सर्वात महत्वाचे नुकसान आहे. पर्यावरणीय समतोल बिघडण्याचा सर्वात महत्वाचा धोका म्हणजे हिरव्या भागाच्या हळूहळू घटानंतर वातावरणात उत्सर्जित हानिकारक वायूंची वाढती एकाग्रता, ज्याला ऑक्सिजन स्त्रोत म्हणून परिभाषित केले जाते. ग्लोबल वार्मिंगच्या परिणामी, मानवी, प्राणी, वनस्पती, थोडक्यात, सर्व सजीवांना त्याचा वाईट परिणाम होतो. जिवंत जीव ज्यांना त्यांच्या महत्वाच्या क्रियांत महत्त्वपूर्ण धोक्यांचा सामना करावा लागतो अशा परिस्थितीत पर्यावरणीय संतुलनात या बदलांमुळे गंभीर आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात. परिणामी, सर्व सजीव आणि निर्जीव स्वरूपाद्वारे तयार केलेले पर्यावरणीय वातावरण एकत्र येऊन सर्व सजीव आणि निर्जीव प्राण्यांशी थेट संवाद साधतात. म्हणूनच, या पर्यावरणीय संतुलनात सर्व प्रकारच्या गडबड आणि अडथळ्यांचा परिणाम संपूर्ण जिवंत जगाच्या, विशेषत: मानवाच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम होईल. आपण, ज्या लोकांना निसर्गाचे एकमेव हुशार विचार म्हणून आशीर्वाद लाभले आहेत त्यांनी आरोग्यावर पर्यावरणाचा थेट परिणाम लक्षात घेतला पाहिजे आणि या दिशेने पुनर्संचयित क्रियाकलाप केले पाहिजेत. अस्बेस्तोस प्रदर्शनासह कर्करोग होऊ शकते अस्बेस्तोस काय आहे ?

नैसर्गिकपणे येणार्या तंतुमय गारगोटी खनिजला अस्बेस्तोस हे नाव दिलेले आहे जे त्यांच्या उपयुक्त गुणधर्म आहेत जसेकी थर्मल पृथक् रासायनिक आणि थर्मल स्थिरता, आणि उच्च ताणासंबंधीचा शक्ती म्हणून अस्बेस्तोस सामान्यतः थर्मल पृथक्, आग अवरोधक आणि इमारत साहित्य एक अकौस्टिक विद्युतरोधक म्हणून वापरले जाते. अस्बेस्तोस तंतू मजबूत आहेत आणि त्यांना उष्णता प्रतिरोधक गुणधर्म आहेत. हा सहसा फरशा, पाइप आणि पृथक् भांडे आढळतो हा स्ट्रक्चरल तुळ्या आणि फारशा वर उडतो. हे तंतुमय गारगोटी खनिजे गटासाठी एक सर्वसामान्य नाव आहे. अस्बेस्तोसचे किती विविध प्रकार आहेत ? सहसा अस्बेस्तोसचे सहा विविध प्रकार आहेत जे व्यावसायिक उत्पादित क्रिसोटाइल मध्ये आढळले आहेत. पांढरा अस्बेस्तोस साधारण आहे, तर अमोसाइट (ब्राऊन अस्बेस्तोस) आणि क्रोसिडोलाइट (ब्लू अस्बेस्तोस) अस्बेस्तोस इतर सामान्य प्रकार आहेत. तो नैसर्गिकरित्या येणार्या आहे आणि जगभरातील बहुतांश देशांमध्ये आढळू शकते. अस्बेस्तोस सर्वात जास्त सोव्हिएत युनियन, कॅनडा (व्हाइट अस्बेस्तोस), दक्षिण आफ्रिका (ब्राऊन अस्बेस्तोस), आणि ऑस्ट्रेलियन (ब्लू अस्बेस्तोस) येते आढळले आहेत.

आम्ही अस्बेस्तोस पासून उत्पादने कसे तयार करतो ? अस्बेस्तोस सहसा ग्राउंड पासून ओपन कास्ट पद्धतिने खणला जातो कच्चा माल अतिशय खडबडीत आहे आणि जुनी लाकूड दिसते. हे नंतर प्रक्रिया करून मऊ आणि हलका तंतू मध्ये शुद्ध केले जाते. अस्बेस्तोस सिमेंट मध्ये 10-15% अस्बेस्तोस तंतू असतात.

अस्बेस्तोस धोकादायक का आहे ?

अस्बेस्तोस सूक्ष्म तंतू समूहने बनलेले आहे जेव्हा ते हवेत पसरतात ते एअरबोर्न होतात. हे तंतू हवेत मिसळतात आणि फुफ्फुसे, वैद्यकीय समस्या निर्माण करू शकते. जास्तीत जास्त अस्बेस्तोस श्वसनाने जास्त धोका निर्माण होऊ शकतो. अस्बेस्तोस च्या सानिध्याने कोणते रोग होऊ शकतात ? हा एक फुफ्फुसाचा रोग आहे जो प्रथम नौदल जहाजे कामगार मध्ये आढळला होता. अस्बेस्तोस तंतू च्या श्वासाने ते फुफ्फुस मध्ये अडकले जातात. शरीर आम्ल उत्पादन तंतू विरघळणे प्रयत्न करते. हे ऍसिड, आसपासच्या मेदयुक्त घट्ट करू शकते. या मेदयुक्त चे परिणाम गंभीर होऊ शकतात कि फुफ्फुसे कार्य करू शकत नाही. सुप्त कालावधी (रोग विकसित होण्यासाठी तो वेळ) अनेकदा 25-40 वर्षे आहे. मेसोथेलोमा हा प्लेउरा(फुफ्फुसाचा आणि छाती पोकळी बाह्य अस्तर) चा कर्करोग आहे . हा कर्करोग चमत्कारिक आहे कारण हा फक्त अस्बेस्तोस च्या संसर्गाने होतो. सुप्त कालावधीत अनेकदा 15-30 वर्षे आहे. फुफ्फुसांचा कर्करोग देखील अस्बेस्तोस झाल्याने देखील होऊ शकते आणि सुप्त कालावधी 15-30 वर्षे आहे. अस्बेस्तोस हा केव्हा धोका होऊ शकतो ? अस्बेस्तोस नेहमी त्वरित धोका होत नाही. जेव्हा अस्बेस्तोस असलेली पदार्थ पसरतात किवा खराब होतात तेव्हा धोका निर्माण होतो. साहित्य खराब होतात तेव्हा तंतू वेगळे होतात आणि संसर्ग होऊ शकतात. अस्बेस्तोस संदर्भात न्यायालयीन स्थिती काय आहे ?

अस्बेस्तोस वापर, विशेषत: पश्चिम अनेक देशांमध्ये बंदी घालण्यात आली. अमेरिका, अस्बेस्तोस प्रथम घातक वायू प्रदूषणाच्या एक नियमन करणे. एक अंदाज आहे की, 20 व्या शतकात 100 दशलक्ष अमेरिकन कामाच्या ठिकाणी अस्बेस्तोस उघड करण्यात आले. जवळपास ७० कंपन्यांनी आधाय ११ नुसार दावे दाखल केले आहे. १९७० पासून अमेरिकन न्यायालयात दाखल करण्यात आलेल्या दावे माडे ६% हे प्रतिवर्षी अस्बेस्तोस संबंधित होते. पण तो देखील अनेक प्रकरणांमध्ये अस्बेस्तोस दावा फसवा आहे हा अनेकांनी विश्वास ठेवला आहे.पण एका अभ्यास नुसार अस्बेस्तोस दाव्या वरील अर्ध्या पेक्षा कमी पैसे हा जखमी पक्षला गेला, मुखत्यार शुल्क आणि प्रशासकीय खर्च विरोध म्हणून.   त्या प्रमाणे पंजाब कापूस बेल्ट पर्यावरण आरोग्य संकट 

अलीकडेच पंजाब प्रदूषण नियंत्रण मंडळाकडून घेण्यात आलेल्या अभ्यासानुसार पोस्ट ग्रॅज्युएट इन्स्टिटय़ूट, चंदिगढ ने लक्षात आणून दिले कि पंजाब कापूस बेल्ट माडे कर्करोगाचे प्रमाण वाढत आहे. अभ्यास हे दर्शविते की पंजाब कापूस पट्टा प्राणघातक शस्त्र कीटकनाशके करून वेढलं गेलं आहे आणि प्रमुख आरोग्य समस्या उद्भवणार. हा अभ्यास तलवंडी सोबो भटिंडा येथे करण्यात आला असला तरी तत्सम लक्षणे संपूर्ण कापूस बेल्ट उद्योगाला आहेत. परिस्थिती उग्र आहे जेणेकरून गावात नंतर कर्करोग, प्रजनन अराजक, मतिमंद मुले आणि इतर कीटकनाशक संबंधित अहवाल आहे पी जी आय अभ्यास स्पष्टपणे परिसरात कर्करोग उच्च प्रभाव कीटकनाशके दर्शवते. अभ्यास कार्सिनोजेनिक रसायने ठोकले टॅप आणि जमिनीवर पाणी दोन्ही आढळले. टॅप पाणी, आर्सेनिक, क्रोमियम, लोह, आणि फु उच्च सामग्री आहे. जेथे पाणी भूगर्भात देखील, आर्सेनिक, क्रोमियम, निकेल आणि लोह यांचे दर्शन घडते होते. तसेच घेतले भाज्या – या प्राणघातक कीटकनाशके अगदी स्थानिक पातळीवर मध्ये आहे.

हि अतिशय चिंताजनक बाब आहे कि सलग सेंद्रीय प्रदूषके पंजाबमध्ये मोठ्या प्रमाणात आढळले आहेत. पंजाबचा हा मंद विषबाधा आहे. पी ओ पी वर बहुतांश देशांमध्ये बंदी घालण्यात आली. पॉप अप अंत: स्त्राव दिसरुप्तर्स आणि न्युरो तोक्सिसिटी, इम्युनो तोक्सिसिटी, प्रजनन विकार, टेस्टी क्युलर कर्करोग, आणि जन्मजात विकृती मागे मुख्य कारण ओळखले जातात. अगदी मातृत्व माध्यमातून पॉप करून आव्हान आहे. पॉप अप पासून प्रदूषण नाही चौकार माहीत आहे. ते लांब अंतराच्या प्रवास आणि जमा सामान्य माणूस आणि जलतरण पर्यावरण मध्ये जमा करा. ते अतिशय कमी एकाग्रता मध्ये अत्यंत विषारी, आणि निकृष्ट दर्जा विरोध. पॉप, पॉप, फॅटी मेदयुक्त मध्ये साठवणे शकता अन्नसाखळीत आणि प्रक्रिया करून वेळ अधिक लागतो उच्च होत. खेती विरासत मिशन स्वयंसेवक या ब्लॉक तीव्र आरोग्य समस्या 2002 अनेक गावे वर्षी भटिंडा जिल्ह्यातील रामपुरा ब्लॉक बोलायचे सत्य ओलांडून आला. कर्करोग, प्रजनन अराजक,जन्मजात व शारीरिक तसेच मानसिक आजार उच्च प्रकरणे येथे एक सामान्य घटक आहे. दूषित पाणी जमिनीत अधिक देखील विनाशक परिस्थिती करणं आहे. आता कर्करोग प्रकरणे कापूस पट्टा इतर भागातून खूप नोंदवली आहेत. लांबी, गीद्देर्बाः, मलोउत आणि अबोहर गावे देखील प्राणघातक कर्करोग प्रसार तावडीतून साक्ष आहेत.पर्यावरणीय आरोग्य संकट आणखी एक पैलू स्केलेतल फ़्लुओरोसिस जलद त्याच्या पकड जास्त कापूस पट्टा घेऊन आहे. जे तातडीने गीते करणे अधिक गंभीर समस्या आहे. पंजाबमधील मंद विषबाधा एक संकटमय लबाडीचा सायकल मध्ये पायचीत आहे की स्पष्ट आहे. सन 2003 मध्ये खेती विरासत आणि ग्रीन पीस द्वारा आयोजित अभ्यास, विपरित त्यांची वाढ लागू आहे कापूस पट्ट्यात मुलांना की कीटकनाशक प्रदर्शनासह संकेत दिले आहेत. अभ्यास क्षेत्र (तलवंडी संबो अवरोधित करा) लोकांना त्यांच्या शारीरिक आणि मानसिक वाढ संबंधित अनेक समस्या आहेत. एक तुलनात्मक अभ्यास सर्वात कमी किटकनाशक औषध सेवन प्रति नंतर कमी 0.5 लिटर सरासरी वापर दर आनंदपूर साहिब ब्लॉक क्षेत्र विरुद्ध दरसाल दर एकरी 17.5 लिटर सरासरी वापर दर तलवंडी संबो ब्लॉक उच्किटकनाशक औषध सेवन परिसरात नेण्यात आले दरवर्षी एकर. हा अभ्यास कीटकनाशके मुले विकास क्षमता कमजोर करणे की दर्शविली आहे. इतर उदाहरणे कागदपत्र कर्करोग, वंध्यत्व, मतिमंदता किंवा मज्जा संस्थेसंबंधीचा ट्यूब दोष- एन डी टी आणि कीटकनाशके भौतिक तग धरण्याची क्षमता होणे विविध रोग या निर्देशित पानाशी जोडले केले. हे लक्षात योग्य खेती विरासत पहिल्या भटिंडा काही गावांमध्ये कर्करोग, वंध्यत्व आणि अनेक इतर आरोग्य समस्या उच्च दर संकेत आहे होते. या मिडिया मध्ये आले. पंजाब सरकारने या दखल घेत चौकशीचे आदेश दिले. मग पंजाब प्रदूषण नियंत्रण मंडळ पीजीआयएमआर चॅंडिगएयर अभ्यास सुरु, जे फेब्रुवारी 2005 मध्ये अंतिम अहवाल सादर केले होते. हा अहवाल पंजाब लोकांना स्पष्ट चेतावणी