फणस (Jackfruit) हा उष्णकटिबंधीय फळ आहे, जो मुख्यतः भारत, बांगलादेश, श्रीलंका आणि दक्षिण आशियाई देशांमध्ये आढळतो. याला “कदलीफळ” असेही म्हणतात आणि याचा उपयोग फळ, भाजी आणि विविध पदार्थ बनवण्यासाठी केला जातो. (Jackfruit)
फणसाचे प्रकार:
कच्चा फणस:
भाजी, लोणचं, पराठे आणि कबाबसाठी वापरला जातो.
मांसासारखी चव व पोत असल्याने “शाकाहारी मटण” म्हणून प्रसिद्ध.
पिकलेला फणस:
गोडसर चव असतो, काढून ताजं खाल्लं जातं किंवा सुकवून साठवतात.
गोड पदार्थ, साखरफुटाणे, आइस्क्रीम आणि रसासाठी वापरला जातो.
फायदे:
✔ फायबरयुक्त असल्याने पचनास मदत होते.
✔ अँटीऑक्सिडंट्स आणि जीवनसत्त्वे (A, C) युक्त.
✔ हृदयासाठी उपयुक्त – कोलेस्टेरॉल कमी करण्यास मदत.
✔ रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो.
उपयोग:
फणसाची भाजी, कोफ्ते, लोणचं
फणसाचे वडे, चिप्स
गोड फणसाचा रस, हलवा, बर्फी
कोरड्या फणसाच्या बिया भाजून खाल्ल्या जातात.
कोकणातील महत्त्व:
कोकणात फणसाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. “फणसपोळी” आणि “फणसाचे घारगे” हे खास पदार्थ प्रसिद्ध आहेत.
फणसाची चमचमीत भाजी
फणसाची चमचमीत भाजी ही कोकणात आणि महाराष्ट्राच्या काही भागांत लोकप्रिय आहे. कच्च्या किंवा अर्धपिकलेल्या फणसापासून ही भाजी बनवली जाते. चला तर मग, फणसाची मसालेदार आणि चविष्ट भाजी कशी बनवायची ते पाहूया.
साहित्य:
२ कप कापलेला कच्चा फणस
२ टेबलस्पून तेल
१ चमचा मोहरी
१ चमचा जिरं
१ मोठा कांदा (चिरून)
१ टेबलस्पून आले-लसूण पेस्ट
१ मोठा टोमॅटो (चिरून)
१ चमचा हळद
१ चमचा लाल तिखट
१ चमचा गरम मसाला
१ चमचा धणे-जिरं पावडर
चवीनुसार मीठ
१ टेबलस्पून ओलं नारळ (पर्यायी)
१ टेबलस्पून कोथिंबीर
कृती:
फणसाची तयारी:
कच्चा फणस तेल लावलेल्या हाताने सोलून मध्यम तुकडे करा.
प्रेशर कुकरमध्ये २ शिट्या येईपर्यंत पाणी घालून शिजवून घ्या.
भाजी बनवणे:
कढईत तेल गरम करून त्यात मोहरी आणि जिरं टाका.
मग त्यात चिरलेला कांदा टाकून सोनेरी रंग येईपर्यंत परता.
आले-लसूण पेस्ट घालून चांगले परतून घ्या.
चिरलेला टोमॅटो टाकून तो मऊ होईपर्यंत शिजवा.
हळद, तिखट, गरम मसाला आणि धणे-जिरं पावडर घालून मसाला चांगला परता.
शिजवलेले फणसाचे तुकडे घालून मसाल्यात मिक्स करा.
५-७ मिनिटे झाकण ठेवून भाजी मंद आचेवर शिजवा.
चवीनुसार मीठ घाला आणि ओलं नारळ व कोथिंबीर घालून मिक्स करा.
सर्व्हिंग:
गरम गरम फणसाची चमचमीत भाजी भाकरी किंवा पोळीबरोबर सर्व्ह करा.
टीप:
अधिक चविष्टपणा साठी शेंगदाण्याचा कूट किंवा खोबरं टाकू शकता.
हवं असल्यास थोडं काजूही घालू शकता.
ही पारंपरिक चविष्ट भाजी करून पाहा आणि तिचा आस्वाद घ्या!
संकलन – क्रांतीकुमार कडुलकर